Zum Inhalt springen

acies

Aus Wiktionary, dem freien Wörterbuch

aciēs (Latein)

[Bearbeiten]
Kasus Singular Plural
Nominativ aciēs aciēs
Genitiv aciēī aciērum
Dativ aciēī aciēbus
Akkusativ aciem aciēs
Vokativ aciēs aciēs
Ablativ aciē aciēbus

Worttrennung:

a·ci·es

Aussprache:

IPA: []
Hörbeispiele: Lautsprecherbild (Kirchenlatein) (Info)

Bedeutungen:

[1] spitzer, scharfer Rand; Schärfe, Schneide
[2] übertragen auf das Auge: Sehkraft, Schärfe
[3] übertragen: Blick
[4] übertragen: Pupille
[5] übertragen: Auge
[6] übertragen auf den Verstand: Geistesschärfe, Scharfsinn
[7] Militär: Schlachtlinie, Schlachtreihe
[8] Militär: Gesamtheit von [7]: Schlachtordnung
[9] Militär: Schlacht, Feldschlacht

Herkunft:

verwandt mit dem Adjektiv ācer  la ‚scharf, spitz‘ und dem Verb acere  la ‚geschmacklich: sauer sein, scharf sein‘; ferner mit dem altgriechischen Substantiv ἀκρίς (akris)  grc ‚die Spitze‘[1][2]

Synonyme:

[4] pupula, pupilla
[5] oculus

Sinnverwandte Wörter:

[9] pugna, proelium

Beispiele:

[1] „non placet quem scurrae laudant, manipulares mussitant, / neque illi quorum lingua gladiorum aciem praestringit domi.“ (Plaut. Truc. 491–492)[3]
[1] gladium bonum dices non cui auratus est balteus nec cuius vagina gemmis distinguitur, sed cui et ad secandum subtilis acies est et mucro munimentum omne rupturus;[4]
[1] übertragen: „orationis aciem contra conferam.“ (Plaut. Epid. 547)[5]
[2] „Curate ut splendor meo sit clupeo clarior / quam solis radii esse olim quom sudumst solent, / ut, ubi usus veniat, contra conserta manu / praestringat oculorum aciem in acie hostibus.“ (Plaut. Mil. 1–4)[3]
[2] hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit;[6]
[3] „saepenumero sese cum his congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum dicebant ferre potuisse“ (Caes. Gall. 1,39,1)[7]
[3] hic stupet, utque aciem partes dimittit in omnis,[8]
[4] aciesque ipsa, qua cernimus, quae pupula vocatur, ita parva est, ut ea, quae nocere possint, facile vitet;[9]
[6] „ad eam rem habeo omnem aciem, tibi uti dudum iam demonstravi.“ (Plaut. Mil. 1028)[3]
[7] „interea sarcinasque in unum locum conferri et eum ab iis, qui in superiore acie constiterant, muniri iussit.“ (Caes. Gall. 1,24,3)[10]
[7] „Romani conversa signa bipertito intulerunt: prima et secunda acies, ut victis ac summotis resisteret, tertia, ut venientes sustineret.“ (Caes. Gall. 1,25,7)[11]
[8] „pilani triarii quoque dicti, quod in acie tertio ordine extremi subsidio deponebantur;“ (Var. LL 5,89)[12]
[8] „Ubi eum castris se tenere Caesar intellexit, ne diutius commeatu prohiberetur, ultra eum locum, quo in loco Germani consederant, circiter passus sescentos ab his, castris idoneum locum delegit acieque triplici instructa ad eum locum venit.“ (Caes. Gall. 1,49,1)[13]
[8] „hoc facto duabus legionibus, quas proxime conscripserat, in castris relictis ut, si quo opus esset subsidio, duci possent, reliquas sex legiones pro castris in acie constituit.“ (Caes. Gall. 2,8,5)[14]
[9] „at ita me machaera et clupeus * * * meus / bene iuvent pugnantem in acie:“ (Plaut. Cruc. 574–575)[5]
[9] „hostis vivos rapere soleo ex acie:“ (Plaut. Pseud. 655)[3]
[9] „postremo in acie praestare interfici, quam non veterem belli gloriam libertatemque, quam a maioribus acceperint recuperare.“ (Caes. Gall. 7,1,8)[15]
[9] „non virtute neque in acie vicisse Romanos, sed artificio quodam et scientia oppugnationis, cuius rei fuerint ipsi imperiti.“ (Caes. Gall. 7,29,2)[16]

Charakteristische Wortkombinationen:

[7] prima, secunda, tertia acies
[8] aciem instituere, aciem instruere
[8] legiones in aciem constituere

Übersetzungen

[Bearbeiten]
[1] Lateinischer Wikipedia-Artikel „acies
[1–9] Karl Ernst Georges: Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch. 8. Auflage. Hannover 1913 (Nachdruck Darmstadt 1998): „acies“ (Zeno.org), Band 1, Spalte 82-84.
[1–9] Josef Maria Stowasser, Michael Petschenig, Franz Skutsch: Stowasser. Lateinisch-deutsches Schulwörterbuch. Oldenbourg, München 1994, ISBN 3-486-13405-1

Quellen:

  1. vgl. Karl Ernst Georges: Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch. 8. Auflage. Hannover 1913 (Nachdruck Darmstadt 1998): „acies“ (Zeno.org)
  2. Josef Maria Stowasser, Michael Petschenig, Franz Skutsch: Stowasser. Lateinisch-deutsches Schulwörterbuch. Oldenbourg, München 1994, ISBN 3-486-13405-1 „acies“, Seite 9.
  3. 1 2 3 4 Titus Maccius Plautus: Comoediae. recognovit brevique adnotatione critica instruxit W. M. Lindsay. Nachdruck der 1. Auflage. Tomus II: Miles Gloriosus, Mostellaria, Persa, Poenulus, Pseudolus, Rudens, Stichus, Trinummus, Truculentus, Vidularia, Fragmenta, Oxford 1936 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis, Digitalisat).
  4. Lucius Annaeius Seneca, Epistulae Morlales, Liber IX, LXXVI.
  5. 1 2 Titus Maccius Plautus: Comoediae. recognovit brevique adnotatione critica instruxit W. M. Lindsay. Nachdruck der 1. Auflage. Tomus I: Amphitruo, Asinaria, Aulularia, Bacchides, Captivi, Casina, Cistellaria, Curculio, Epidicus, Menaechmi, Mercator, Oxford 1936 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis, Digitalisat).
  6. Marcus Tullius Cicero, De finibus bonorum et malorum, Liber IV, XVIII
  7. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 17.
  8. Publius Ovidius Naso, Metamorphoses, Liber III, V. 381
  9. Marcus Tullius Cicero, De natura deorum II, 142
  10. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 10.
  11. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 11.
  12. Marcus Terentius Varro; Georg Goetz, Fritz Schöll (Herausgeber): De lingua Latina. Quae supersunt. Accedunt grammaticorum Varronis librorum fragmenta. 1. Auflage. B. G. Teubner, Leipzig 1910 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Internet Archive), Seite 28.
  13. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 23.
  14. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 29.
  15. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 109.
  16. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 120.