פֿענצטער
פֿענצטער (Jiddisch)[Bearbeiten]
Substantiv, m, n[Bearbeiten]
| Singular 1 | Singular 2
|
Plural
| |
|---|---|---|---|
| Nominativ | פֿענצטער דער | פֿענצטער דאָס
|
פֿענצטער די
|
| Akkusativ | פֿענצטער דעם | פֿענצטער דאָס
|
פֿענצטער די
|
| Dativ | פֿענצטער דעם | פֿענצטער דעם
|
פֿענצטער די
|
Nicht mehr gültige Schreibweisen:
Anmerkung zum Genus:
- In älteren Quellen und traditionell in südostjiddischen Mundarten findet sich das Wort als Neutrum.[1]
Worttrennung:
- פֿענצ·טער, Plural: פֿענצ·טער
Umschrift:
- YIVO: fentster, Plural: fentster
Aussprache:
- IPA: [ˈfɛnt͡stɜr], [ˈfɛnt͡stɜʀ]; Argentinien: [ˈfɛnt͡stɜɾ]
- Hörbeispiele: —
Bedeutungen:
- [1] eine baulich verschieden ausgestaltete verglaste Öffnung in einem Bauwerk, deren hauptsächliche Funktion darin besteht, Licht in das Bauwerk zu führen und dieses zu belüften
Herkunft:
- Es handelt sich um eine Entlehnung des mittelhochdeutschen vënster → gmh.[2]
Synonyme:
- [1] regional (Nordamerika) auch: װינדע (YIVO: vinde)
Verkleinerungsformen:
Unterbegriffe:
- [1] פֿענצטערברעט (YIVO: fentsterbret) , פֿענצטער־לאָדן (YIVO: fentsterlodn) , פֿענצטער־לײַסט (YIVO: fentsterlayst) , פֿענצטער־פֿירהאַנג (YIVO: fentsterfirhang) , פֿענצטער־ראָם (YIVO: fentsterrom) / פֿענצטר־רעם (YIVO: fentsterrem) , פֿענצטער־שױב (YIVO: fentstershoyb)
- [1] װײַזפֿענצטער (YIVO: vayzfentster)
Beispiele:
- [1] „פֿאָרזיִכטיִג, מיִט ציִטעֶרעֶנדעֶ פיִנגעֶר האָט דעֶר געֶנעֶראַל אָפּגעֶרוּקט דעֶם פֿאָרהאַנג אָן אַ זײַט, עֶר האָט פּאַמעֶלעֶך געֶעֶפֿעֶנט דעֶם פֿעֶנסטעֶר אוּן האָט אַרוֹיסגעֶקוּקט דוּרך אַ שפּאַלט אוֹיף דעֶר פֿיִנסטעֶרעֶר גאַס.“[3] (YIVO: Forzikhtig, mit tsiterende finger hot der general opgerukt dem forhang an a zayt, er hot pamelekh geefent dem fenster un hot aroysgekukt durkh a shpalt oyf der finsterer gas.)
- „Vorſichtig, mit zitternden Fingern, schob er den Vorhang zur Seite, er oͤffnete das Fenſter, leiſe, und spaͤhte durch einen Spalt der Jalouſien hinaus auf die finſtere Straße.“[4]
- [1] „דער לאָמפּ האָט שטיל געשיקט זײן שײן דוּרכן בּרײטן רױם, אַ נאַכט־פלעדערל האָט אוּמגעלוּמפּערט געזשוּמעט, די סך בּיכער ארוּם האָבּן שטוּם אוּן געלאסן געקוּקט, דוּרכן אָפענעם פענצטער איז ארײנגעדרוּנגען דער שטארקער אָטעם פוּן בּאַנאַכטיקן װאַלד.“[5] (YIVO: Der lomp hot shtil geshikt zayn shayn durkhn breytn roym, a nakhtflederl hot umgelumpert gezhumet, di sakh bikher arum hobn shtum un gelasn gekukt, durkhn ofenem fentster iz arayngedrungen der shtarker otem fun banakhtikn vald.)
- „Die Lampe brannte ſtill durch den weiten Raum, plump ſurrte ein Nachtfalter, die vielen Buͤcher ringsum ſchauten ſtumm und gelaſſen, durch das offene Fenster drang ſtark der Hauch des naͤchtlichen Waldes.“[6]
- [1] „ס׳טונקלט. פענצטער זענען אָפן, / און פון ראַדיאָ שרײט די נאַכט / מיט הײסע קולות.“[7] (YIVO: S’tunklt. Fentster zenen ofn, / un fun radyo shrayt di nakht / mit heyse koyles.)
- „’s dunkelt. Fenster sind offen, / und aus dem Radio schreit die Nacht / mit heißem Gekreisch.“
- [1] „צװײ היפּשע פֿענצטער האָבן אַרױסגעקוקט צום ים.“[8] (YIVO: Tsvey hipshe fentster hobn aroysgekukt tsum yam.)
- „Zwei hübsche Fenster blickten aufs Meer hinaus.“
- [1] „מאָנטיק אין אָװנט, דעם 22סטן דעצעמבער, האָט עמעצער דורכגעשאָסן אַ פֿענצטער פֿונעם ביוראָ בײַ אַ פּאַריזער שיל מיט אַ לופֿט־פּיסטױל.“[9] (YIVO: Montik in ovnt, dem 22ten detsember, hot emetser durkhgeshosn a fentster funem byuro bay a parizer shil mit a luftpistoyl.)
- „Am Montagabend, dem 22. Dezember, schoss jemand mit einer Luftpistole auf ein Fenster des Büros einer Pariser Synagoge.“
Redewendungen:
- [1] די הױכע פֿענצטער (YIVO: di hoykhe fentster) ‚die hohen Fenster‘: die High Society
Übersetzungen[Bearbeiten]
- [1] Uriel Weinreich: מאָדערן ענגליש-ייִדיש ייִדיש-ענגליש װערטערבוך. Modern English-Yiddish Yiddish-English Dictionary. New paperback edition, Schocken Books, New York 1987, ISBN 0-8052-0575-6 (Lizenzausgabe des YIVO Institute for Jewish Research, New York 1968), Stichwort »window«, Seite 363 (englisch-jiddischer Teil) sowie Stichwort »פֿענצטער«, Seite 458 (jiddisch-englischer Teil).
Quellen:
- ↑ הערשל גלעזער: דער ייִחוס פֿון ייִדישע װערטער: פֿענצטער, Fenster , "װינדע". In: פֿאָרװערטס. The Jewish Daily Forward. 23. November 2012 (Onlineausgabe: URL, abgerufen am 31. März 2020).
- ↑ Max Weinreich; Paul Glasser (Herausgeber): History of the Yiddish Language. Volume 2, Yale University Press in cooperation with the YIVO Institute for Jewish Research, New Haven/London 2008 (Originaltitel: געשיכטע פֿון דער ייִדישער שפּראַך, übersetzt von Shlomo Noble, unter Mitarbeit von Joshua A. Fishman aus dem Jiddischen), ISBN 978-0-300-10959-7, Seite 628.
- ↑ בּ. קעלערמאן: דער 9-טער נאװעמבּער. ראָמאַן. פאַרלאַג ש. גאָלדפאַרבּ, װאַרשע 1923 (Originaltitel: Der 9. November, übersetzt von ש. זאַקס aus dem Deutschen), Seite 250 (Zitiert nach Internet Archive).
- ↑ Bernhard Kellermann: Der 9. November. Roman. S. Fiſcher Verlag, Berlin 1922, Seite 462 (Zitiert nach Internet Archive).
- ↑ ליאָן פױכטװאַנגער: אידן. (יוּד - זיס). „בּיכער פאר אלעמען“, ריגע 1928 (übersetzt von מ. ראַזוּמני), Seite 84 (Zitiert nach Internet Archive).
- ↑ Lion Feuchtwanger: Jud Süß. Roman. 6. – 15. Tauſend, Drei Masken Verlag, Muͤnchen 1925, Drittes Buch, Die Juden, Seite 311 (Zitiert nach Digitalisat der Freimann-Sammlung der Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt am Main).
- ↑ י. ל. טעלער: שטאָט־שאָסײ. In: מיניאטורן. לידער. [sine editio], ניו־יאָרק 1934, Seite 20 (Zitiert nach Internet Archive).
- ↑ יצחק באַשעװיס־זינגער: אַ פֿענצטערל איז טױער. In: אַ שפּיגל און אַנדערע דערצײלונגען. מהדורה שנייה מצולמת, מפעלי דפוס כתר/העברעאישער אוניווערסיטעט אין ירושלים, ירושלים תשל״ט [1978–1979], Seite 230 (Zitiert nach Internet Archive).
- ↑ ייִט״אַ: אַ פֿענצטער אין אַ פּאַריזער שיל — דורכגעשאָסן. In: פֿאָרװערטס. The Jewish Daily Forward. 23. Dezember 2014 (Onlineausgabe: URL, abgerufen am 27. März 2020).