auxilium

Aus Wiktionary, dem freien Wörterbuch

auxilium (Latein)[Bearbeiten]

Substantiv, n[Bearbeiten]

Kasus Singular Plural
Nominativ auxilium auxilia
Genitiv auxiliī auxiliōrum
Dativ auxiliō auxiliīs
Akkusativ auxilium auxilia
Vokativ auxilium auxilia
Ablativ auxiliō auxiliīs

Worttrennung:

au·xi·li·um, Genitiv: au·xi·liī

Aussprache:

IPA: []
Hörbeispiele:

Bedeutungen:

[1] jemand oder etwas, das hilft; Hilfe, Unterstützung, Beistand, Hilfsmittel
[2] etwas oder jemand, der Hilfe leisten könnte; Hilfsquelle
[3] Militär, meist im Plural: Hilfstruppe, Verstärkung, Streitkräfte
[4] Militär, meist im Plural: in den Provinzen ausgehobene Hilfstruppe; Auxiliartruppe
[5] Medizin: Heilmittel

Herkunft:

seit Plautus bezeugte Ableitung zu dem Verb augere → la;[1] Paul Kretschmer zufolge ist ein nicht bezeugtes Adjektiv *auxilis (wie facilis → la oder docilis → la) anzusetzen, das zunächst nur im Neutrum Plural auxilia verwendet wurde; zu dieser Pluralform wurde nachträglich der Singular auxilium gebildet[2] dieses Adjektiv würde auf der um ein s erweiterten Form von augere beruhen[3]

Sinnverwandte Wörter:

[1] adiumentum, adiutorium, adminiculum, alimentum, intercessio, opes, praesidium, subsidium

Gegenwörter:

[1] impedimentum

Beispiele:

[1] „etiam, histriones anno quom in proscaenio hic / Iovem invocarunt, venit, auxilio is fuit.“ (Plaut. Amph. 91–92)[4]
[1] „ind’ cras quasi e promptaria cella depromar ad flagrum, / nec caussam liceat dicere mihi, njeque in ero quicquam auxili / siet, nec quisquam sit quin me omnes esse dignum deputent.“ (Plaut. Amph. 156–158)[4]
[1] „simul Alcumenae, quam vir insontem probri / Amphitruo accusat, veni ut auxilium feram:“ (Plaut. Amph. 869–870)[4]
[1] „Bono animo es, adsum auxilio, Amphitruo, tibi et tuis:“ (Plaut. Amph. 1131)[4]
[1] „nunc ibo ut pro praefectura mea ius dicam larido, / et quae pendent indemnatae pernae, is auxilium ut feram.“ (Plaut. Capt. 907–908)[4]
[1] „illic hinc abiit. solus nunc es. quo in loco haec res sit vides / Epidice : nisi quid tibi in tete auxili est, apsumptus es.“ (Plaut. Epid. 81–82)[4]
[1] „viden hostis tibi adesse tuoque tergo opsidium? consule, / arripe opem auxiliumque ad hanc rem : propere hoc, non placide decet.“ (Plaut. Mil. 219–220)[5]
[1] „non videor mihi / sarcire posse aedis meas quin totae perpetuae ruant, / cum fundamento perierint nec quisquam esse auxilio queat.“ (Plaut. Most. 146–148)[5]
[1] „sed eccum parasitum quoius mihi auxiliost opus.“ (Plaut. Pers. 83)[5]
[1] „spero alicunde hodie me bona opera aut hac mea / tibi inventurum esse auxilium argentarium.“ (Plaut. Pseud. 104–105)[5]
[1] „Caesar paucos dies in eorum finibus moratus omnibus vicis aedificiisque incensis frumentisque succisis se in fines Ubiorum recepit atque his auxilium suum pollicitus, si a Suebis premerentur, haec ab iis cognovit:“ (Caes. Gall. 4,19,1)[6]
[1] „et ii, qui ad auxilium convenerant, clamore et ululatu suorum animos confirmabant.“ (Caes. Gall. 7,80,5)[7]
[2] „atque unam esse spem salutis docent, si eruptione facta extremum auxilium experirentur.“ (Caes. Gall. 3,5,2)[8]
[3] „augete auxilia vostris iustis legibus,“ (Plaut. Cist. 200)[4]
[3] „sed Caesar confisus fama rerum gestarum infirmis auxiliis proficisci non dubitaverat aeque omnem sibi locum tutum fore existimans.“ (Caes. Civ. 3,106,3)[9]
[3] „quibus est rebus effectum, ut tuto frumentum auxiliaque navibus ad eum subportari possent.“ (Caes. Civ. 3,112,6)[10]
[4] „munitis castris duas legiones ibi reliquit et partem auxiliorum, quattuor reliquas legiones in castra maiora reduxit.“ (Caes. Gall. 1,49,5)[11]
[5]

Charakteristische Wortkombinationen:

[1] auxilium afferre, auxilium ferre, auxilium implorare, auxilium petere, auxilium polliceri, auxilium postulare, auxilium requirere, auxilium rogare
[1] auxilio esse, auxilio mittere, auxilio succurrere, auxilio venire; auxilio uti
[4] auxilia abducere, auxilia accire, auxilia adducere, auxilia collocare, auxilia conducere, auxilia detrahere, auxilia mittere, auxilia summittere

Wortbildungen:

auxiliari, auxiliaris, auxiliarius

Übersetzungen[Bearbeiten]

[1–5] Karl Ernst Georges: Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch. 8. Auflage. Hannover 1913 (Nachdruck Darmstadt 1998): „auxilium“ (Zeno.org) Band 1, Spalte 752-754.
[1–3] PONS Latein-Deutsch, Stichwort: „auxilium
[1–5] P. G. W. Glare: Oxford Latin Dictionary. 2. Auflage. Volume 1: A–L, Oxford University Press, Oxford 2012, ISBN 978-0-19-958031-6, „auxilium“ Seite 242–243.
[1–5] Thesaurus Linguae Latinae. Editus auctoritate et consilio academiarum quinque Germanicarum: Berolinensis, Gottingensis, Lipsiensis, Monacensis, Vindobonensis. 2. Band An – Byzeres, Teubner, Leipzig 1901–1906, ISBN 3-322-00000-1, „auxilium“ Spalte 1618–1632.
[3, 4] Alfred von Domaszewski: Auxilia. In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). Band II,2, Stuttgart 1896, Spalte 2618–2622.

Quellen:

  1. Michiel de Vaan: Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages. 1. Auflage. Brill, Leiden, Boston 2008, ISBN 978-90-04-16797-1 (Band 7 der Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series), „augeo“ Seite 61–62.
  2. Paul Kretschmer: Zwei lateinische militärische Termini. In: Glotta. 6/1, Vandenhoeck & Ruprecht, 1914, Seite 30–33.
  3. Alfred Ernout, Alfred Meillet: Dictionnaire étymologique de la langue latine. Histoire des mots. durch Jacques André vermehrte und korrigierte Neuauflage der 4. Auflage. Klincksieck, Paris 2001, ISBN 2-252-03277-4, „augeo“ Seite 57–58.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Titus Maccius Plautus: Comoediae. recognovit brevique adnotatione critica instruxit W. M. Lindsay. Nachdruck der 1. Auflage. Tomus I: Amphitruo, Asinaria, Aulularia, Bacchides, Captivi, Casina, Cistellaria, Curculio, Epidicus, Menaechmi, Mercator, Oxford 1936 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis, Digitalisat).
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Titus Maccius Plautus: Comoediae. recognovit brevique adnotatione critica instruxit W. M. Lindsay. Nachdruck der 1. Auflage. Tomus II: Miles Gloriosus, Mostellaria, Persa, Poenulus, Pseudolus, Rudens, Stichus, Trinummus, Truculentus, Vidularia, Fragmenta, Oxford 1936 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis, Digitalisat).
  6. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 59.
  7. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 143.
  8. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 41.
  9. Gaius Iulius Caesar: Bellum civile. In: Alfred Klotz (Herausgeber): Commentarii. stereotype 2. Auflage. Vol. II, B. G. Teubner, Berlin/New York 2009, ISBN 978-3-598-71125-1 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1950), Seite 154.
  10. Gaius Iulius Caesar: Bellum civile. In: Alfred Klotz (Herausgeber): Commentarii. stereotype 2. Auflage. Vol. II, B. G. Teubner, Berlin/New York 2009, ISBN 978-3-598-71125-1 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1950), Seite 158.
  11. Gaius Iulius Caesar: Bellum Gallicum. In: Wolfgang Hering (Herausgeber): Commentarii. stereotype 1. Auflage. Vol. I, Walter de Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71127-5 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1987), Seite 23–24.